Rize’de Tarih Sahnelerine Yansıyan Kancalı Kurt Hastalığı ve Getirdiği Yasaklar

**Rize’de Tarihe Damga Vuran ‘Kancalı Kurt Hastalığı’ ve Ayakkabısız Yürümek Yasağı**

Cumhuriyet’in ilk yıllarında Rize’de ortaya çıkan ‘kancalı kurt hastalığı’, şehri derinden etkilemiş ve vatandaşların ayakkabısız yürümesini yasaklayan önlemler alınmasına neden olmuştur.

**Hastalığın Yayılması ve Alınan Önlemler**

Doğu Karadeniz’in Rize ilinde yaşanan salgın hastalıklar, bölge halkı için ciddi sıkıntılar oluşturmuştur. ‘Kancalı kurt hastalığı’ olarak bilinen bu rahatsızlık, köylerde gübreler aracılığıyla yayılma göstermiş ve bunun sonucunda şehir merkezinde yapılan bir düzenlemeyle ayakkabısız yürüme yasaklanmıştır. Tedavi edilmediğinde karın şişliği ile başlayan bu hastalık, maalesef 3 yıl içinde ölüme yol açabilmekteydi. Dünyada yalnızca 8 ülkede görülen ve Türkiye’de yalnızca Rize’de rastlanan bu hastalık için, özel bir hastane inşa edilmiştir. Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün doktoru Dr. Asım Arar, yaşanan durumu analiz ederken şehrin genelinde bazı yasakların da uygulandığını kaydetmiştir. Bu yasaklar arasında tedavi zorunluluğu ve hastalığa yakalanmış bireylerin durumu yetkililere bildirmesi de vardı. Kancalı Kurt Hastalığı Hastanesi, hastalığa yakalanan insanlara gerekli ilaçları ücretsiz olarak dağıtmaktaydı.

**Hastalığın Tarihi ve Yayılımı**

Araştırmacı-yazar Recep Koyuncu, hastalığın Kurtuluş Savaşı sırasında Rize’ye giren Rus ordusu ile birlikte gelen Çinli yol işçilerinden kaynaklandığına dair bulgular sunmuştur. Koyuncu, 1931 yılına ait raporlara dayanarak Rize’nin nüfusunun %67’sinin bu hastalıktan etkilendiğini ifade etmiştir. Hatta Asım Arar’ın, hastalığı tanımlaması ve Paris’te katıldığı bir tıp konferansında konuyla ilgili bildiri sunması, tıp literatüründe önemli bir yer edinmiştir. 1930 Mayıs ayında bu hastalık için tedavi süreci başlamıştır ve o dönemde Türkiye’de 8. olarak Rize’de dispanser açılmıştır.

**Rize’ye Özgü Yasağın Özellikleri**

Yaşlı bireylerin aktardığına göre, o dönemlerde insanlar ticari sebeplerle şehre geldiklerinde çarşıya yalınayak girmedikleri, çarıklarını omuzda taşıdıkları ve ayaklarını yıkadıktan sonra çarık giyerek dolaştıkları biliniyor. Rize iline özel olarak uygulanan bu yasak, insanların vücuduna giren hastalığın daha fazla yayılmasını önlemek amacıyla hayata geçirilmiştir. 1932 yılında yayımlanan bildirilerde, çıplak ayakla yürümek kesinlikle yasaklanmış ve hastalığın tedavisi zorunlu hale getirilmiştir. Ayrıca, hastalığı bildirmeyenlerin hapis cezasıyla karşı karşıya kalacakları da belirtilmiştir. Bu yasak ve uygulamalar neticesinde, halk sağlık hizmetlerini ücretsiz olarak almıştır.

**Hastalığın Etkili Yayılımı ve Sayılar**

1935 yılında Rize’nin nüfusunun 271 bin 900 olduğu göz önüne alındığında, hastalığa yakalanan 138 bin 468 kişi, sağlık sisteminin önemini bir kez daha gözler önüne sermektedir. Dr. Asım Arar’ın tedavi hizmetleri, bu süreçte büyük bir rol oynamıştır; kendisi ayrıca Türkiye’nin ilk Verem Savaş Dispanseri’nin baş tabibliliğini de üstlenmiştir.

**Kancalı Kurt Hastalığının Belirtileri ve Sonrası**

Koyuncu, hastalığın yayılma sebeplerini de açıklamıştır. Rize halkı, ormanlardan ve tuvalet kuyularından aldığı gübreyi tarımda kullanırken, yalınayak gezmeleri nedeniyle hastalığın yayılmasına neden olmuştur. Yalnızca karın şişliği ile başlayıp tedavi edilmediğinde 3 yıl içerisinde ölüme sebep olan bu hastalık, Çinli işçilerin getirdiği mikroptan bulaşmıştır.

**Kansız Kurt Hastalığının Nadir Görülen Dönemi**

Hastalığın Rize’de 1980 yılı itibarıyla tamamen yok olduğu belirtilmektedir. Koyuncu, bu dönemde hastalığı geçiren bir birey olarak anılarını paylaşarak, bölgedeki tedavi sürecinin halk sağlığı açısından kritik öneme sahip olduğunu vurgulamıştır. Rize, bu rahatsızlık yüzünden tarihe tanıklık eden bir şehir olma özelliği taşımaktadır ve yaşanan bu olgular, sağlık tarihimizin unutulmaz bir parçasıdır.