Demans bireyin günlük yaşamını etkileyecek şiddette olmak üzere hafıza, problem çözme, dil ve diğer düşünme yeteneklerini zayıflamasını tanımlamak için kullanılan genel bir terimdir. Alzheimer çoğu kez demansa yol açan bir hastalıktır.
Demans bilim Dünyasında tek bir hastalık olarak tanımlanmamaktadır. Demans, Alzheimer hastalığı da dahil olmak üzere pek çok özel durumun yol açtığı genel bir rahatsızlığı belirtir. Beyinde gelişen çeşitli anormal davranışlar demans kapsamı içinde incelenen bozukluklardan sorumludur. Beyindeki anormal değişimler bilişsel yeteneklerde günlük yaşamı bozacak kadar düşüşe yol açabilir. Demans yaşanıyorsa, hastanın davranış ve düşüncelerindeki kayıp çok fazladır. Demans kişinin duygularını, davranışlarını ve ilişkilerini etkiler. Bu yazımızda demans üzerine etkili olabilen faktörler hakkında bilgi veriyoruz.
İlerleyen Yaş
Alzheimer, 85 yaş üstü her 3 bireyden 1 tanesinde belirtilerine rastlanan bir hastalıktır. Yine de Alzheimer ya da demans, yaşlanmanın doğal bir sonucu ya da insanın yaşadıkça karşılaşması gereken bir durum değildir. İleri yaşlarda ailenizden aldığınız kalıtsal faktörler Alzheimer gelişimi üzerinde etkili olabilir. Ama sağlıklı bir diyet uygulamak, düzenli egzersiz yapmak, sosyal yaşamda aktif olmak ve genel sağlık durumunuza dikkat etmek Alzheimer geliştirme riskinizi düşürebilir.
Kalp Hastalıkları
Kalp hastalıkları, kalp krizi ya da felce yol açabilir. Bu her 2 hastalık da beyinde demans için uygun zemin hazırlar. Kalp hastalığının en sık rastlanan nedeni kalbin çevresindeki atardamarlarda plak birikimidir. Bu durum ateroskleroz olarak tanımlanır.
Ateroskleroz beyne giden kan akışının hızını düşürebilir ve inme riskine yol açar. Beyne giden kan akışının yavaşlaması iyi düşünmeyi ve hafızayı olumsuz şekilde etkileyebilir. ( Vasküler demans) Ayrıca yaşamınızda benimsediğiniz bazı alışkanlıklar ve vücudunuzdaki hastalıklar da demansı tetikleyebilir. Demans gelişimini tetikleyen başlıca faktörler şunlardır:
• Tütün kullanımı
• Diyabet
• Kolesterol yüksekliği
• Tansiyon yüksekliği
Diyabet
Diyabet hastalarının bunamaya daha yatkın oldukları bilinmekle birlikte, bilim insanları bunun nedenini tam olarak anlamış değildir. Doktorlar diyabet hastalığının kan damarlarına hasar verme ihtimalinin yüksek olmasına bağlıyorlar. Damarların zarar görmesi, özellikle beyne giden kan akışını yavaşlatabilir, hatta bloke edebilir. Beyne kan akışının yavaşlaması ya da bloke olması beyindeki bazı bölgelere zarar verir ve vasküler demans olarak tanımlanan duruma yol açar.
Şeker hastaları düzenli ilaç kullanarak, egzersiz yaparak ve sağlıklı beslenerek beyinde olabilecek gerilemeyi yavaşlatabilirler.
Kolesterol Yüksekliği
Orta yaştaki bireylerde kolesterolün yüksek olması ve/veya obezite gelişmesi çoğu kez, aynı bireyde yüksek tansiyon ve diyabet olması ile bağlantılıdır. Yüksek tansiyon, obezite ve/veya diyabet demans oluşumunu destekleyen koşullardır. Yine de yapılan bilimsel araştırmalarda yüksek kolesterol değerlerinin tek başına Alzheimer’a yol açacağını gösteren bir bulgu yoktur. Her ne kadar bazı araştırmalarda, orta yaşta rastlanan yüksek kolesterol seviyelerinin ileriye dönük Alzheimer hastalığı için risk oluşturduğu kabul edilmiş olsa da, bu konuda yeterli sayıda çalışma bulunmuyor.
Yüksek Kan Basıncı/ Yüksek Tansiyon
Başka hiçbir hastalığınız olmasa da sadece tansiyonunuzun yüksek seyretmesi vasküler demans ve/veya Alzheimer geliştirme riskinizi arttırır. Bilim insanları bu durumun muhtemel nedeni olarak, yüksek tansiyonun beyindeki kan damarlarına zarar vermesini gösteriyorlar. Beyin damarlarının hasar görmesi, inme gibi bunamaya sebep olabilecek önemli durumlara yol açabilir. Yüksek tansiyon hastaları kan basıcını sağlıklı beslenme, düzenli egzersiz ve ilaç kullanarak kontrol altına alırlarsa demans oluşumunu önleyebilir ya da geciktirebilirler.
Depresyon
Depresyon toplumda çok yaygın rastlanan bir hastalıktır. Depresyon problemi yaşayan bireylerde demans gelişme olasılığı daha yüksektir. Konu üzerinde araştırma yapan bilim insanları bu durumun nedenini tam olarak açıklayamıyorlar. Ayrıca depresyon Parkinson ve/veya Huntington hastalıklarının erken belirtisi olarak da ortaya çıkabilir.
Eğer kendinizi kötü hissetmeniz 2 haftadan bu yana geçmediyse ve kendinize zarar verme düşünceleriniz varsa, vakit kaybetmeden doktorunuzla görüşmelisiniz. İlaç tedavisi ve terapi depresyon tedavisine yardımcı olur.
Kafa Travması
Herhangi bir beyin travması, yaşamınızın ilerleyen dönemlerinde Alzheimer olma riskinizi 2 veya 4 katına çıkarabilir. Hafif beyin travmaları her zaman böyle bir duruma yol açmazsa da, şiddetli ve tekrarlayan darbeler ciddi risk anlamına gelir. Başınızı çarptığınızda bayılma yaşarsanız, görüşünüz bulanıklaşırsa, kafa karışıklığı ve mide bulantısı hissederseniz ya da ışığa karşı aşırı hassasiyet geliştirirseniz vakit kaybetmeden hastaneye gitmeniz gerekir.
Obezite
Özellikle orta yaşlarda çok fazla kilo alınması, vasküler demans gelişiminde ciddi risk faktörleri arasında sayılmaktadır. Obezite, bunama ile yakın ilişki halindeki hastalıklar olan kalp hastalığı ve şeker hastalığına yakalanma riskinizi de yükseltir. Böyle bir probleminiz varsa, doktor kontrolünde yapacağınız sağlıklı bir diyet ve düzenli egzersiz ile sağlığınıza kavuşabilirsiniz.
Genetik Yapı
Kalıtsal özelliklerin demans gelişiminde önemli olduğu bilinen bir gerçektir. Fakat ailenizde demans olması, sizin de demans geliştireceğiniz anlamına gelmez. Bu konuda doktorunuzla temasta olun.
İnme
En yaygın inme türü beynin çeşitli bölgelerine kan gitmesine engel olur. Daha sonra hasarlı bölgeler ve hasarlı kan damarları, düşünce, konuşma, hatırlama ve konsantrasyon üzerinde olumsuz etkide bulunabilir. Yüksek tansiyon, kalp hastalığı ya da sigara kullanma alışkanlığı hem inme gelişimine destek verir, hem de bunama riskinizi arttırır. Derhal hastaneye başvurmanızı gerektiren inme belirtileri şunlardır:
• Yüzde sarkma
• Kollarda zayıflık
• Konuşmada problem yaşanması
Uyku Bozuklukları
Eğer sıklıkla geceleri uyku problemi yaşıyorsanız, bunama riskiniz yükseliyor olabilir. Kendiniz için rutin bir uyku düzeni oluşturun ve bu düzene bağlı kalın. Akşam saatlerinde alkol ve/veya kafein tüketmeyin. Ayrıca elektronik aletlerin ekranından da uzak durun. Bunlar uykuya dalmanızı zorlaştırabilir.
Sigara İçmek
Sigara hem damarlarınıza hasar verir, hem de vasküler demans sebebi olabilecek inme geçirmenize yardımcı olabilir. Böyle bir durumda düşünme ve hatırlama yeteneklerinizde sıkıntı gelişebilir.
Lewy Cisimcikleri
Bunamanın pek çok çeşidinde Lewy cisimcikleri olarak adlandırılan proteinler sorumludur. Lewy cisimciklerinin zarar görmesi, hafıza ve harekette sorun yaşamanıza yol açabilir. Böyle hallerde halüsinasyon görebilirsiniz. Doktor semptomların baskılanması için uygun bir terapi önerebilir.
Demans Önleyici Yaşam Alışkanlıkları
Beslenmenize dikkat etmek yaşamınızda mucizeler yaratabilir. Akdeniz tarzı beslenmeyi benimsediğiniz takdirde hem kalp sağlığınızı, hem de beyin sağlığınızı koruma altına almış olursunuz. Bu amaçla tam tahıllar, meyve, sebze, fındık tüketin. Zeytinyağı ya da avokado gibi sağlıklı yağları tercih edin. Akdeniz diyetinde kırmızı et tüketimi çok sınırlandırılmıştır.
Düzenli olarak fiziksel egzersiz yapan bireylerin demans geçirme riski daha düşüktür. Fiziksel bakımdan aktif olmak daha net düşünmenize ve hafızanızı kuvvetlendirmenize yardımcı olabilir. Bu amaçla çok yoğun aktivitelere katılmanız gerekmez. Her gün tempolu bir yürüyüş yapmak, dans etmek ya da bahçe işleri ile uğraşmak vasküler demans geliştirmenizi önleyebilir.
